بزاق دهان چیست ؟

بزاق دهان مایع ساخته شده از آب، مخاط، پروتئین، مواد معدنی، و آنزیمی به نام آمیلاز است. این مایع توسط غدد بزاق ساخته شده است، بسیاری از اندام های کوچک در اطراف گونه ها، لب ها، زبان و دیگر قسمت های دهان با لوله های کوچکی به نام کانالها، بزاق را از غدد به داخل دهان حمل میکنند. مقدار کمی بزاق به صورت دائمی به دهان منتقل می شود تا دهان مرطوب نگه داشته شود. اما غده بزاقی هنگام خوردن یا حتی فکر کردن در مورد غذا یا بوی آن شروع به غعالیت بیشتر میکنند و ایت باعث تولید مقدار بیشتری از این مایع شود.

چگونه بزاق دهان به سلامت شما کمک کند؟

بزاق دهان چیزهای زیادی دارد. تحقیقات نشان داده است که به محافظت در برابر بیماری های لثه و پوسیدگی دندان کمک می کند. دندان های شما با یک فیلم نازک از بزاق پوشیده شده است که به دفاع از باکتری ها کمک می کند. عوامل ضد میکروبی در بزاق وجود دارد که به کشتن باکتری کمک می کند. 

همانطور که بزاق در اطراف دهان حرکت می کند، این کمک می کند تا مواد غذایی که می تواند منجر به پوسیدگی دندان شود از بین برود. بزاق همچنین دارای مواد معدنی است که به بهبود سطح مینای دندان کمک می کند. بزاق نیز می تواند در خنثی کردن اسید در دهان در طول و پس از غذا که مینای دندان را قطع می کند، کمک کند.

بزاق نیز به شما کمک می کند غذا را هضم کنید. این شامل یک آنزیم به نام آمیلاز است که به نشاسته ها کمک می کند تا در دهان شما شکسته شوند. همچنین کمک می کند تا غذا را ببلعد، آن را نرم و مرطوب کنید، بنابراین می توانید گلو را به راحتی به سمت پایین بکشید.

کاربردهای بزاق دهان

بزاق برای دهان همانند جریان خون برای بدن است یعنی موادغذایی را تامین و مواد زائد را از محل دور می‌کند. به علاوه در برابر باکتری‌های خارجی از دهان محافظت می‌کند.

1- حفاظت از دندان‌ها:

بزاق حاوی موادمعدنی است که با کمک به بازسازی مینا، عامل مهمی برای جلوگیری از پوسیدگی دندان‌ها محسوب می‌شود. زمانی که باکتری‌های دهان تولید اسید می‌کنند، بزاق با داشتن کلسیم و فسفر در کنار فلوراید از مینا محافظت می‌کند. حضور این یون‌ها باعث معدنی‌ شدن مجدد مینا می‌شود.

2- دفاع در برابر میکروب‌ها و سموم:

بزاق حاوی پروتئین‌های ایمنی متعددی است که مانع رشد میکروب‌ها می‌شوند. به علاوه با مکانیسم‌های مختلفی میکروب‌ها و باکتری‌ها را از بین می‌برند یا با چسبیدن روی سطح دندان از آن در برابر باکتری‌ها محافظت می‌کنند.

3- شکستن و شروع به هضم غذا:

بزاق حاوی آنزیمی به نام آمیلاز است که نشاسته را به قندهای کوچک‌تر می‌شکند. از آنجا که بیشتر غذاهای ما حاوی کربوهیدرات‌ها (قند‌ها و نشاسته) است، هضم آن‌ها از دهان آغاز می‌شود و در نتیجه عمل هضم در معده آسان‌تر انجام خواهد شد.

4- پنجره بدن:

از آنجا که بزاق شباهت زیادی با خون دارد، به طور فزاینده‌ای برای ارزیابی سلامت بدن به کار برده می‌شود. دسترسی آسان، کم‌خرج و سریع‌تر نسبت به خون، بزاق را به عامل تشخیصی مهمی تبدیل کرده است. یکی از کاربردهای عمده آن ردیابی عفونت‌های ویروسی (به‌خصوص HIV) است. به علاوه برای تشخیص سرطان‌های پستان و دهان و هپاتیت ویروسی هم به کار می‌رود. به علاوه بزاق، نشان‌دهنده مصرف مواد مختلف است. مثلا اینکه فرد چه دارویی مصرف کرده را نیز نشان می‌دهد که از این راه برای تشخیص دوپینگ در ورزشکاران استفاده می‌شود.

5- تشخیص هویت:

از بزاق می‌توان نمونه DNA به دست آورد. البته خود بزاق حاوی DNA نیست اما سلول‌های لایه دهان که در نمونه بزاق یافت می‌شوند حاوی DNA هستند که می‌توان از آن برای تشخیص هویت استفاده کرد. به همین دلیل در تحقیقات جنایی کاربرد یافته است. جالب اینکه دانشمندان به تازگی توانسته‌اند با داشتن نمونه بزاق، حتی سن حدودی فرد را همین تخمین بزنند که این امر نیز کمک زیادی به تحقیقات جنایی می‌کند.

6- تکلم و بلع آسان:

بزاق با مرطوب‌نگه‌داشتن دهان، تکلم و بلع را برای افراد آسان می‌کند. جلوگیری از رشد قارچ‌ها و بعضی میکروب‌ها، تمیزکردن غذا‌ها و باکتری‌ها از روی دندان‌ها و قسمت‌های مختلف دهان، خنثی‌کردن اسید مایعات یا غذاهای مختلف، پس کار بزاق بسیار فرا‌تر از کمک به خوردن غذاهاست!

علل کاهش و افزایش بزاق در دهان چیست ؟

به طور طبیعی، غدد بزاق موجود در دهان، روزانه حدود نیم تا یک‌ونیم لیتر بزاق تولید می کنند. اما به دلیل اینکه بزاق دهان به طور غیرارادی و مکررا قورت داده می شود، متوجه وجود آن در دهانمان نمی شویم. اگر به طور ناگهانی متوجه مقدار زیادی بزاق در دهان خود شوید، نشان دهنده آن است که یا غدد بزاقی بیشتر از حد معمول بزاق تولید می کنند و یا این که شما به سختی و به مقدار کم آن را قورت می دهید.

الف – علل افزایش بزاق

افزایش تولید بزاق دهان و یا کاهش قورت دادن و نگه داشتن آن در دهان باعث افزایش مقدار بزاق در دهان می شود. علل افزایش تولید بزاق در دهان عبارتند از :

  1. دندان مصنوعی جدید و یا نامتناسب با اندازه دهان
  2. بیماری ریفلاکس یا بازگشت اسید و محتویات معده به مری
  3. عفونت دهان و یا گلو
  4. برخی داروها مثل کلونازپارم و کلوزاپین
  5. بارداری
  6. استوماتیت (التهاب و ورم مخاط دهان)
اگر افزایش بزاق دهان دائمی بود، نزد پزشک بروید. پزشک معلوم می کند که این افزایش بزاق، به دلیل افزایش تولید آن است، یا کاهش قورت دادن آن .

عللی که به ندرت باعث افزایش تولید بزاق در دهان می شوند:

  1. – مسمومیت با آرسنیک
  2. – فلج بل (عارضه ای که باعث ضعیف یا فلج شدن عضلات صورت می شود)
  3. – آترزی مری ( یک نوع اختلال مادرزادی که در آن مری به طور کامل و مناسب رشد نمی کند)
  4. – مسمومیت با جیوه
  5. – بیماری هاری (بیماری کشنده ای که توسط بزاق دهان حیوانات آلوده به انسان منتقل می شود)
  6. – سیفیلیس (یک نوع بیماری عفونی که با رابطه جنسی منتقل می شود)
  7. – بیماری سل (یک نوع بیماری عفونی که ریه ها را مبتلا می کند)

ب- علل کاهش بزاق

علل کاهش توانایی قورت دادن بزاق یا نگه داشتن آن در دهان:

  • سینوزیت حاد
  • آلرژی ها
  • سینوزیت مزمن و طولانی مدت
  • بزرگی لوزه سوم
  • تومورهایی که روی حرکات زبان و یا لب ها تأثیر می گذارند.

مشکلاتی که روی هماهنگی عضلات و یا عملکرد حفره دهانی شما تأثیر می گذارند، ممکن است باعث کاهش توانایی قورت دادن بزاق یا نگه داشتن آن در دهان شوند. این مشکلات عبارتند از:

1- بیماری ALS: یک نوع بیماری عصبی مزمن که باعث ضعف عضلات و ناتوانی می شود.

2- اوتیسم

3- فلج مغزی (عارضه ای که باعث ناهماهنگی حرکات بدن می شود)

4- دمانس یا زوال عقلی

5- سندرم داون یا منگولیسم

6- سندرم ایکس شکننده (یک نوع عقب ماندگی ذهنی ارثی)

7- بیماری ام اس (در این بیماری، سیستم ایمنی بدن به لایه پوشاننده اعصاب حمله می کند و آن را از بین می برد)

8- میاستنی گراویس (یک نوع اختلال ضعف عضلانی)

9- بیماری پارکینسون

10- سکته مغزی

آزمایش بزاق دهان جایگزین مناسبی برای آزمایش خون

در مورد اهمیت بزاق دهان جالب است بدانید که ، یک سوم از قربانیان حمله قلبی بدون اینکه بدانند کلسترول و یا فشار خون آنها بالا بوده، جان خود را از دست می دهند. دلیلش هم این است که آزمایش خونی که امروزه برای تشخیص بیماری های قلبی از افراد گرفته می شود، تجربه سخت و دشواری است. چون این آزمایش نه تنها پرهزینه است، بلکه برای انجام آن باید متحمل درد هم شد.

در ضمن افرادی که فوبیای خون دارند، از رفتن به کلینیک های پزشکی و بیمارستان ها برای انجام آزمایش خون خودداری می کنند.محققان آزمایش بزاق دهان را جایگزین آزمایش خون کرده اند. طبق گفته های محققان، بزاق شامل همان پروتئینی است که در خون وجود دارد.

وجود مقدار خاصی از “پروتئین واکنش دهنده C” در خون افراد نشان دهنده بیماری های قلبی است. در واقع بزاق دهان می تواند سالم بودن قلب انسان را نشان دهد. آزمایش بزاق دهان را حتی می توان در خانه هم انجام داد. در نتیجه نیازی به رفتن به کلینیک های پزشکی و آزمایشگاه نیست.

نکات جالب در مورد بزاق دهان :

  1. یک انسان بالغ معمولا حدود نیم لیتر بزاق در طول روز می‌سازد. البته این مقدار به عوامل متعدد دیگری هم بستگی دارد.
  2. ساخت بزاق در شب‌ها کاهش می‌یابد.
  3. آدامس جویدن بزاق را زیاد می‌کند. استشمام بعضی بو‌ها نیز باعث افزایش بزاق می‌شود.
  4. حدود ۴۰۰ نوع دارو باعث کاهش بزاق می‌شوند.
  5. با بالا رفتن سن مقدار بزاق کاهش می‌یابد
  6. بعضی بیماری‌ها و شرایط پزشکی باعث کاهش ترشح بزاق می‌شوند.

 

دندانپزشک کودکان و اطفال در مطب دکتر پیام حیاتی